रासायनिक नाम और रासायनिक सूत्र
(Chemical name and Chemical formula)
                                                            By-- Nurool Ain Ahmad
रासायनिक यौगिक
के बारे में जानकारी: (Information
about chemical compounds)
दो या दो से अधिक तत्व जब भार के अनुसार एक निश्चित अनुपात में रासायनिक
बन्ध द्वारा जुड़कर जो पदार्थ बनाते हैं उसे रासायनिक यौगिक (chemical compound) कहते हैं। उदाहरण के लिये जल, साधारण नमक, गंधक का अम्ल आदि रासायनिक यौगिक हैं। आमतौर
पर रसायन विज्ञान को एक विषय के रूप में जाना जाता है। जिसमें ज्यादातर सूत्र के
साथ-साथ प्रतिक्रियाएं भी शामिल होती हैं। हम अपने दैनिक जीवन में विभिन्न रासायनिक
पदार्थों को लेकर आते हैं। हमारे घर में उपयोग होने वाले कुछ पदार्थ जैसे कि दवा
कैबिनेट में मौजूद स्टेपल में रासायनिक पदार्थ होते हैं। इन सभी रसायनों को एक
निश्चित अनुपात में परमाणुओं के साथ बांधा जाता है और ये भी एक निश्चित तरीके से
व्यवस्थित होते हैं। तो, यह पता लगाने के लिए कि ये किस तरह के अनुपात
हैं और पदार्थ के भीतर उनकी व्यवस्था, रासायनिक सूत्र
की अधिक आवश्यकता है।
रसायन विज्ञान के
सूत्रों का महत्व: (Importance
of Chemistry Formulas)
रसायन विज्ञान में रासायनिक सूत्र एक परिसर में तत्वों का प्रतिनिधित्व
करने के लिए उपयोग किए जाने वाले शॉर्टहैंड की तरह है। आवर्त सारणी प्रतीकों के
साथ तत्व है। इन रासायनिक प्रतीकों का उपयोग एच , हाइड्रोजन, ऑक्सीजन के लिए O , कैल्शियम के लिए Ca, सोडियम के लिए Na और जैसे विभिन्न व्यक्तिगत तत्वों का
प्रतिनिधित्व करने के लिए किया जाता है । जिन पदार्थों में दो या दो से अधिक
परमाणु एक साथ बंधे होते हैं, और एक या एक से
अधिक तत्व यौगिक कहलाते हैं। इसलिए इन रासायनिक यौगिकों की प्रकृति और उनकी
प्रतिक्रियाओं को जानने के लिए, रसायन विज्ञान
सूत्र एक महत्वपूर्ण भूमिका निभाते हैं। यह एक विचार देता है कि किसी पदार्थ का
निर्माण कैसे हुआ है और उस विशेष प्रतिक्रिया में शामिल तत्वों का अनुपात क्या है।
रासायनिक सूत्र
के प्रकार: (Types of Cemical
Formula)
आण्विक सूत्र: आणविक सूत्र आपको एक यौगिक में मौजूद तत्वों
की संख्या देता है। इस सूत्र में, तत्वों को उनके
प्रतीकों के रूप में आवर्त सारणी में लिखा जाता है जहां परमाणुओं की संख्या एक
सबस्क्रिप्ट के रूप में लिखी जाती है। उदाहरण के लिए- ग्लूकोज के लिए आणविक सूत्र C 6 H 12 O 6 के रूप में
लिखा जाता है । आनुभविक सूत्र: रसायन विज्ञान में किसी यौगिक का आनुभविक
सूत्र वह सूत्र है जो बताता है कि उस यौगिक के अणु में कौन-कौन से परमाणु हैं तथा
उन परमाणुओं की संख्या का सरलतम अनुपात क्या है। उदाहरण के लिये हेक्सेन का
प्रयोगाधारित सूत्र C3H7 है जबकि उसका
अणुसूत्र C6H14 है। संरचनात्मक सूत्र: जैसा कि नाम आपको बताता है, संरचनात्मक सूत्र एक विचार प्रदान करता है कि अणु या यौगिक में परमाणुओं को
उनके बंधनों के साथ कैसे व्यवस्थित किया जाता है।
रसायन विज्ञान
में सबसे महत्वपूर्ण रासायनिक सूत्रों की सूची: (List of the most important chemical formulas in chemistry
in Hindi)
   
| 
   रासायनिक नाम हिंदी में  | 
  
   Chemical name in English  | 
  
   रासायनिक सूत्र (Chemical Formula)  | 
 
| 
   एसिटिक एसिड  | 
  
   Acetic
  acid  | 
  
   CH3COOH  | 
 
| 
   एल्युमिनियम हाइड्रॉक्साइड अल  | 
  
   Aluminium
  hydroxide  | 
  
   OH)3  | 
 
| 
   एसीटेट  | 
  
   Acetate  | 
  
   CH3COO-  | 
 
| 
   एसीटोन  | 
  
   Acetate  | 
  
   C3H6O  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम एसीटेट  | 
  
   Aluminium
  triacetate  | 
  
   Al2O(C2H3O2)4  | 
 
| 
   एल्युमिनियम ब्रोमाइड  | 
  
   Aluminium
  bromide  | 
  
   AlBr3  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम कार्बोनेट  | 
  
   Aluminium
  carbonate  | 
  
   Al2(CO3)3  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम क्लोराइड  | 
  
   Aluminium
  chloride  | 
  
   AlCl3  | 
 
| 
   एल्युमिनियम फ्लोराइड  | 
  
   Aluminium
  fluoride  | 
  
   AlF3  | 
 
| 
   एल्युमिनियम  | 
  
   Aluminium  | 
  
   Al  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम आयोडाइड  | 
  
   Aluminium
  iodide  | 
  
   AlI3  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम ऑक्साइड  | 
  
   Aluminium
  oxide  | 
  
   Al2O3  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम फॉस्फेट  | 
  
   Aluminium
  Phosphate  | 
  
   AlPO4  | 
 
| 
   अमीनो एसिड आर  | 
  
   Amino
  acid r  | 
  
   (NH2)-COOH  | 
 
| 
   अमोनिया  | 
  
   Ammonia  | 
  
   NH4  | 
 
| 
   अमोनियम डाइक्रोमेट  | 
  
   Ammonium
  dichromate  | 
  
   Cr2H8N2O7  | 
 
| 
   अमोनियम एसीटेट  | 
  
   Ammonium
  acetate  | 
  
   C2H3O2NH4  | 
 
| 
   अमोनियम बाइकार्बोनेट  | 
  
   Ammonium
  bicarbonate  | 
  
   NH4HCO3  | 
 
| 
   अमोनियम ब्रोमाइड  | 
  
   Ammonium
  bromide  | 
  
   NH4Br  | 
 
| 
   अमोनियम कार्बोनेट  | 
  
   Ammonium
  carbonate  | 
  
   (NH4)2CO3  | 
 
| 
   अमोनियम क्लोराइड  | 
  
   Ammonium
  chloride  | 
  
   NH4Cl  | 
 
| 
   अमोनियम हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Ammonium
  hydroxide  | 
  
   NH4OH  | 
 
| 
   अमोनियम आयोडाइड  | 
  
   ammonium
  iodide  | 
  
   NH4I  | 
 
| 
   अमोनियम नाइट्रेट  | 
  
   Ammonium
  nitrate  | 
  
   NH4NO3  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम सल्फाइड  | 
  
   Aluminum
  sulfide  | 
  
   Al2S3  | 
 
| 
   अमोनियम नाइट्राइट  | 
  
   Ammonium
  nitrite  | 
  
   NH4NO2  | 
 
| 
   अमोनियम ऑक्साइड  | 
  
   Ammonium
  oxide  | 
  
   (NH4)2O  | 
 
| 
   अमोनियम फॉस्फेट  | 
  
   Ammonium
  phosphate  | 
  
   (NH4)3PO4  | 
 
| 
   अमोनियम सल्फेट  | 
  
   Ammonium
  sulfate  | 
  
   (NH4)2SO4  | 
 
| 
   अमोनियम सल्फाइड  | 
  
   Ammonium
  sulfide  | 
  
   (NH4)2S  | 
 
| 
   आर्गन गैस  | 
  
   Argon
  gas  | 
  
   Ar  | 
 
| 
   एस्कॉर्बिक एसिड  | 
  
   Ascorbic
  Acid  | 
  
   C6H8O6  | 
 
| 
   बेरियम एसीटेट  | 
  
   Barium
  Acetate  | 
  
   Ba(C2H3O2)2  | 
 
| 
   बेरियम ब्रोमाइड  | 
  
   Barium
  Bromide  | 
  
   BaBr2  | 
 
| 
   बेरियम क्लोराइड  | 
  
   Barium
  Chloride  | 
  
   BaCl2  | 
 
| 
   बेरियम फ्लोराइड  | 
  
   Barium
  Fluoride  | 
  
   BaF2  | 
 
| 
   बेरियम हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Barium
  Hydroxide  | 
  
   Ba(OH)2  | 
 
| 
   बेरियम आयोडाइड  | 
  
   Barium
  Iodide  | 
  
   BaI2  | 
 
| 
   बेरियम नाइट्रेट  | 
  
   Barium
  Nitrate  | 
  
   Ba(NO3)2  | 
 
| 
   बेरियम ऑक्साइड  | 
  
   Barium
  Oxide  | 
  
   BaO  | 
 
| 
   बेरियम फॉस्फेट  | 
  
   Barium
  Phosphate  | 
  
   Ba3O82  | 
 
| 
   बेरियम सल्फेट  | 
  
   Barium
  Pulfate  | 
  
   BaSO4  | 
 
| 
   बेंजीन  | 
  
   Benzene  | 
  
   C6H6  | 
 
| 
   बेंजोइक एसिड  | 
  
   Benzoic
  Acid  | 
  
   C7H6O2  | 
 
| 
   बाइकार्बोनेट  | 
  
   Bicarbonate  | 
  
   CHO3-  | 
 
| 
   ब्लीच  | 
  
   Bleach  | 
  
   NaClO  | 
 
| 
   बोरिक एसिड  | 
  
   Boric
  Acid  | 
  
   H3BO3  | 
 
| 
   पोटेशियम ब्रोमेट  | 
  
   Potassium
  Bromate  | 
  
   KBrO3  | 
 
| 
   ब्रोमिक एसिड  | 
  
   Bromic
  Acid  | 
  
   HBrO3  | 
 
| 
   ब्रोमीन  | 
  
   Bromine  | 
  
   Br  | 
 
| 
   ब्यूटेन  | 
  
   Butane  | 
  
   C4H10  | 
 
| 
   ब्यूटेनिक एसिड  | 
  
   Butanic
  acid  | 
  
   C4H8O2  | 
 
| 
   कैल्शियम एसीटेट  | 
  
   Calcium
  acetate  | 
  
   Ca(COO-)2  | 
 
| 
   कैल्शियम ब्रोमाइड  | 
  
   Calcium
  bromide  | 
  
   CaBr2  | 
 
| 
   कैल्शियम कार्बोनेट  | 
  
   Calcium
  carbonate  | 
  
   CaCO3  | 
 
| 
   कैल्शियम हाइड्राइड  | 
  
   Calcium
  hydride  | 
  
   CaH2  | 
 
| 
   कैल्शियम हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Calcium
  hydroxide  | 
  
   Ca(OH)2  | 
 
| 
   कैल्शियम आयोडाइड  | 
  
   Calcium
  iodide  | 
  
   CaI2  | 
 
| 
   कैल्शियम नाइट्रेट  | 
  
   Calcium
  nitrate  | 
  
   Ca(NO3)2  | 
 
| 
   कैल्शियम ऑक्साइड  | 
  
   Calcium
  oxide  | 
  
   CaO  | 
 
| 
   कार्बन मोनोऑक्साइड  | 
  
   Carbon
  monoxide  | 
  
   CO  | 
 
| 
   कार्बन टेट्राक्लोराइड  | 
  
   Carbon
  tetrachloride  | 
  
   CCl4  | 
 
| 
   कार्बोनिक एसिड  | 
  
   Carbonic
  acid  | 
  
   H2CO3  | 
 
| 
   कैल्शियम फॉस्फेट  | 
  
   Calcium
  phosphate  | 
  
   Ca3(PO4)2  | 
 
| 
   कार्बोनिक एसिड  | 
  
   Carbonic
  acid  | 
  
   H2CO3  | 
 
| 
   साइट्रिक एसिड  | 
  
   Citric
  acid  | 
  
   C6H8O7  | 
 
| 
   क्लोरेट  | 
  
   Chlorate  | 
  
   ClO-3  | 
 
| 
   क्लोरीन  | 
  
   Chlorine  | 
  
   Cl2  | 
 
| 
   क्लोरीन गैस  | 
  
   Chlorine
  gas  | 
  
   Cl2  | 
 
| 
   क्लोरस एसिड  | 
  
   Chlorous
  acid  | 
  
   HClO2  | 
 
| 
   क्रोमेट  | 
  
   Chromate  | 
  
   CrO42-  | 
 
| 
   क्रोमिक एसिड  | 
  
   Chromic
  acid  | 
  
   H2CrO4  | 
 
| 
   साइट्रिक एसिड  | 
  
   Citric
  acid  | 
  
   C6H8O7  | 
 
| 
   कॉपर ii कार्बोनेट  | 
  
   Copper
  ii carbonate  | 
  
   CuCO3  | 
 
| 
   कॉपर ii नाइट्रेट  | 
  
   Copper
  ii nitrate  | 
  
   Cu(NO3)2  | 
 
| 
   सायनाइड  | 
  
   Cyanide  | 
  
   CN-  | 
 
| 
   डाइक्रोमेट  | 
  
   Dichromate  | 
  
   K2Cr2O7  | 
 
| 
   डाइहाइड्रोजेन मोनोऑक्साइड  | 
  
   Dihydrogen
  monoxide  | 
  
   H2O  | 
 
| 
   डिनिट्रोजन मोनोऑक्साइड  | 
  
   Dinitrogen
  monoxide  | 
  
   N2O  | 
 
| 
   डिनिट्रोजेन पेंटोक्साइड  | 
  
   Dinitrogen
  pentoxide  | 
  
   N2O5  | 
 
| 
   डिनिट्रोजेन ट्राइऑक्साइड  | 
  
   Dinitrogen
  trioxide  | 
  
   N2O3  | 
 
| 
   इथेनॉल  | 
  
   Ethanol  | 
  
   C2H5OH  | 
 
| 
   आयरन ऑक्साइड  | 
  
   Iron
  oxide  | 
  
   Fe2O3  | 
 
| 
   एथिलीन ग्लाइकॉल  | 
  
   Ethylene
  glycol  | 
  
   C2H6O2  | 
 
| 
   फ्लोरीन गैस  | 
  
   Fluorine
  gas  | 
  
   F2  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम ब्रोमाइड  | 
  
   Aluminum
  bromide  | 
  
   AlBr3  | 
 
| 
   एल्यूमीनियम सल्फाइड  | 
  
   Aluminum
  sulfide  | 
  
   Al2S3  | 
 
| 
   अमोनियम कार्बोनेट  | 
  
   Ammonium
  carbonate  | 
  
   (NH4)2CO3  | 
 
| 
   अमोनियम नाइट्रेट  | 
  
   Ammonium
  nitrate  | 
  
   (NH4)(NO3)  | 
 
| 
   अमोनियम फॉस्फेट  | 
  
   Ammonium
  phosphate  | 
  
   (NH4)3PO4  | 
 
| 
   बेरियम क्लोराइड  | 
  
   Barium
  chloride  | 
  
   BaCl2  | 
 
| 
   बेरियम सल्फेट  | 
  
   Barium
  sulfate  | 
  
   BaSO4  | 
 
| 
   कैल्शियम नाइट्रेट  | 
  
   Calcium
  nitrate  | 
  
   Ca(NO3)2  | 
 
| 
   कार्बन मोनोऑक्साइड  | 
  
   Carbon
  monoxide  | 
  
   CO  | 
 
| 
   कार्बन टेट्राक्लोराइड  | 
  
   Carbon
  tetrachloride  | 
  
   CCl4  | 
 
| 
   कार्बोनिक एसिड  | 
  
   Carbonic
  acid  | 
  
   H2CO3  | 
 
| 
   हाइड्रोफ्लोरिक एसिड  | 
  
   Hydrofluoric
  acid  | 
  
   HF  | 
 
| 
   हाइड्रोआइडिक एसिड  | 
  
   Hydroiodic
  acid  | 
  
   HI  | 
 
| 
   हाइपोक्लोरस एसिड  | 
  
   Hypochlorous
  acid  | 
  
   HClO  | 
 
| 
   लिथियम फॉस्फेट  | 
  
   Lithium
  phosphate  | 
  
   Li3PO4  | 
 
| 
   मैग्नीशियम नाइट्रेट  | 
  
   Magnesium
  nitrate  | 
  
   MgNO3  | 
 
| 
   मैग्नीशियम फॉस्फेट  | 
  
   Magnesium
  phosphate  | 
  
   Mg3(PO4)2  | 
 
| 
   नाइट्रोजन मोनोऑक्साइड  | 
  
   Nitrogen
  monoxide  | 
  
   NO  | 
 
| 
   नाइट्रस एसिड  | 
  
   Nitrous
  acid  | 
  
   HNO2  | 
 
| 
   पोटेशियम कार्बोनेट  | 
  
   Potassium
  carbonate  | 
  
   K2CO3  | 
 
| 
   पोटेशियम आयोडाइड  | 
  
   Potassium
  iodide  | 
  
   KI  | 
 
| 
   पोटेशियम नाइट्रेट  | 
  
   Potassium
  nitrate  | 
  
   KNO3  | 
 
| 
   पोटेशियम फॉस्फेट  | 
  
   Potassium
  phosphate  | 
  
   KH2PO4  | 
 
| 
   सोडियम कार्बोनेट  | 
  
   Sodium
  carbonate  | 
  
   Na2CO3  | 
 
| 
   सोडियम ऑक्साइड  | 
  
   Sodium
  oxide  | 
  
   Na2O  | 
 
| 
   फ्रुक्टोज  | 
  
   Fructose  | 
  
   C6H12O6  | 
 
| 
   ग्लिसरॉल  | 
  
   Glycerol  | 
  
   C3H8O3  | 
 
| 
   हीलियम गैस  | 
  
   Helium
  gas  | 
  
   He  | 
 
| 
   हेक्सेन  | 
  
   Hexane  | 
  
   C6H14  | 
 
| 
   हाइड्रोब्रोमिक एसिड  | 
  
   Hydrobromic
  acid  | 
  
   HBr  | 
 
| 
   हाइड्रोक्लोरिक एसिड  | 
  
   Hydrochloric
  acid  | 
  
   HCL  | 
 
| 
   हाइड्रोसिनेनिक एसिड  | 
  
   Hydrocyanic
  acid  | 
  
   HCN  | 
 
| 
   हाइड्रोफ्लोरिक एसिड  | 
  
   Hydrofluoric
  acid  | 
  
   HF  | 
 
| 
   हाइड्रोजन कार्बोनेट  | 
  
   Hydrogen
  carbonate  | 
  
   CHO3-  | 
 
| 
   हाइड्रोजन गैस  | 
  
   Hydrogen
  gas  | 
  
   H2  | 
 
| 
   हाइड्रोजन पेरोक्साइड  | 
  
   hydrogen
  peroxide  | 
  
   H2O2  | 
 
| 
   हाइड्रोजन फॉस्फेट  | 
  
   hydrogen
  phosphate  | 
  
   H3PO4  | 
 
| 
   हाइड्रोजन सल्फेट  | 
  
   hydrogen
  sulfate  | 
  
   HSO4-  | 
 
| 
   हाइड्रोकार्बिक एसिड  | 
  
   hydrocarbic
  acid  | 
  
   HI  | 
 
| 
   हाइड्रोसल्फ्यूरिक एसिड  | 
  
   hydrosulfuric
  acid  | 
  
   H2SO4  | 
 
| 
   हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Hydroxide  | 
  
   OH-  | 
 
| 
   हाइपोब्रोमस एसिड  | 
  
   Hypobromous
  Acid  | 
  
   HBrO  | 
 
| 
   हाइपोक्लोराइट  | 
  
   hypochlorite  | 
  
   NaClO  | 
 
| 
   हाइपोक्लोरस एसिड  | 
  
   hypochlorous
  acid  | 
  
   HClO  | 
 
| 
   हाइपोयडायस एसिड  | 
  
   hypoiodic
  acid  | 
  
   HIO  | 
 
| 
   आयोडिक एसिड  | 
  
   iodic
  acid  | 
  
   HIO3  | 
 
| 
   आयोडाइड  | 
  
   Iodide  | 
  
   I2  | 
 
| 
   आयोडीन  | 
  
   Iodine  | 
  
   I2  | 
 
| 
   आयरन iii नाइट्रेट  | 
  
   Iron(III)
  nitrate  | 
  
   Fe(NO3)3  | 
 
| 
   आयरन ii ऑक्साइड  | 
  
   Iron
  (II) oxide  | 
  
   FeO  | 
 
| 
   आयरन iii कार्बोनेट  | 
  
   Iron
  (III) carbonate  | 
  
   Fe2(CO3)3  | 
 
| 
   आयरन iii हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Iron
  (III) hydroxide  | 
  
   Fe(OH)3  | 
 
| 
   आयरन iii ऑक्साइड  | 
  
   Iron
  (III) oxide  | 
  
   Fe2O3  | 
 
| 
   आयरन iii क्लोराइड  | 
  
   Iron
  (III) chloride  | 
  
   FeCl3  | 
 
| 
   लैक्टिक एसिड  | 
  
   Lactic
  acid  | 
  
   C3H6O3  | 
 
| 
   लीड एसीटेट  | 
  
   Lead
  acetate  | 
  
   Pb(C2H3O2)2  | 
 
| 
   लीड ii एसीटेट  | 
  
   Lead
  (II) acetate  | 
  
   Pb(C2H3O2)2  | 
 
| 
   लीड आयोडाइड  | 
  
   Lead
  iodide  | 
  
   PbI2  | 
 
| 
   लीड iv ऑक्साइड  | 
  
   Lead
  (IV) oxide  | 
  
   PbO2  | 
 
| 
   लीड नाइट्रेट  | 
  
   Llead
  nitrate  | 
  
   Pb(NO3)2  | 
 
| 
   लिथियम ब्रोमाइड  | 
  
   Lithium
  bromide  | 
  
   LiBr  | 
 
| 
   लिथियम क्लोराइड  | 
  
   Lithium
  chloride  | 
  
   LiCl2  | 
 
| 
   लिथियम हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Lithium
  hydroxide  | 
  
   LiOH  | 
 
| 
   लिथियम आयोडाइड  | 
  
   Lithium
  iodide  | 
  
   LiI2  | 
 
| 
   लिथियम ऑक्साइड  | 
  
   Lithium
  oxide  | 
  
   Li2O  | 
 
| 
   लिथियम फॉस्फेट  | 
  
   Lithium
  phosphate  | 
  
   Li3PO4  | 
 
| 
   मैग्नीशियम एसीटेट  | 
  
   Magnesium
  acetate  | 
  
   Mg(CH3COO)2  | 
 
| 
   मैग्नीशियम बाइकार्बोनेट  | 
  
   Magnesium
  bicarbonate  | 
  
   MgCO3  | 
 
| 
   मैग्नीशियम कार्बोनेट  | 
  
   Magnesium
  carbonate  | 
  
   MgCO3  | 
 
| 
   मैग्नीशियम क्लोराइड  | 
  
   Magnesium
  chloride  | 
  
   MgCl2  | 
 
| 
   मैग्नीशियम हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Magnesium
  hydroxide  | 
  
   Mg(OH)3  | 
 
| 
   मैग्नीशियम आयोडाइड  | 
  
   Magnesium
  iodide  | 
  
   MgI2  | 
 
| 
   मैग्नीशियम नाइट्रेट  | 
  
   Magnesium
  nitrate  | 
  
   Mg(NO3)2  | 
 
| 
   मैग्नीशियम नाइट्राइड  | 
  
   Magnesium
  nitride  | 
  
   Mg3N2  | 
 
| 
   मैग्नीशियम कार्बोनेट  | 
  
   Magnesium
  carbonate  | 
  
   MgCO3  | 
 
| 
   मैग्नीशियम ब्रोमाइड  | 
  
   Magnesium
  bromide  | 
  
   MgBr2  | 
 
| 
   मैग्नीशियम ऑक्साइड  | 
  
   Magnesium
  oxide  | 
  
   MgO  | 
 
| 
   मैग्नीशियम फॉस्फेट  | 
  
   Magnesium
  phosphate  | 
  
   Mg3(PO4)2  | 
 
| 
   मैग्नीशियम सल्फेट  | 
  
   Magnesium
  sulfate  | 
  
   MgSO4  | 
 
| 
   मैग्नीशियम सल्फाइड  | 
  
   Magnesium
  sulfide  | 
  
   MgS  | 
 
| 
   मीथेन  | 
  
   Methane  | 
  
   CH4  | 
 
| 
   मेथनॉल  | 
  
   Methanol  | 
  
   CH3OH  | 
 
| 
   निकल एसीटेट  | 
  
   Nickel
  acetate  | 
  
   Ni(C2H3O2)2  | 
 
| 
   निकल नाइट्रेट  | 
  
   Nickel
  nitrate  | 
  
   Ni(NO3)2  | 
 
| 
   नाइट्रिक एसिड  | 
  
   Nitric
  acid  | 
  
   HNO3  | 
 
| 
   नाइट्राइड  | 
  
   Nitride  | 
  
   N3  | 
 
| 
   नाइट्राइट  | 
  
   Nitrite  | 
  
   NO2r  | 
 
| 
   नाइट्रोजन डाइऑक्साइड  | 
  
   Nitrogen
  dioxide  | 
  
   NO2  | 
 
| 
   नाइट्रोजन मोनोऑक्साइड  | 
  
   Nitrogen
  monoxide  | 
  
   NO  | 
 
| 
   नाइट्रिक एसिड  | 
  
   Nitric
  acid  | 
  
   HNO2  | 
 
| 
   ऑक्सालेट  | 
  
   Oxalate  | 
  
   C2O42−  | 
 
| 
   ऑक्सालिक एसिड  | 
  
   Oxalic
  acid  | 
  
   H2C2O4  | 
 
| 
   ऑक्सीजन  | 
  
   Oxygen  | 
  
   O2  | 
 
| 
   ओजोन  | 
  
   Ozone  | 
  
   O3  | 
 
| 
   पेरब्रोमिक एसिड  | 
  
   Perbromic
  Acid  | 
  
   HBrO4  | 
 
| 
   पोटेशियम परमैंगनेट  | 
  
   Potassium
  permanganate  | 
  
   KMnO4  | 
 
| 
   परमंगनेट आयन  | 
  
   Permanganate
  ion  | 
  
   MnO4-  | 
 
| 
   फॉस्फेट  | 
  
   Phosphate  | 
  
   PO43-  | 
 
| 
   सोडियम हाइड्रोजन फॉस्फेट  | 
  
   Sodium
  hydrogen phosphate  | 
  
   Na2HPO4  | 
 
| 
   सोडियम फॉर्म  | 
  
   Sodium
  form  | 
  
   CHNaO2  | 
 
| 
   फॉस्फोरिक एसिड  | 
  
   Phosphoric
  acid  | 
  
   H3PO4  | 
 
| 
   फास्फोरस पेंटाक्लोराइड  | 
  
   Phosphorus
  pentachloride  | 
  
   PCl5  | 
 
| 
   फास्फोरस ट्राईक्लोराइड  | 
  
   Phosphorus
  trichloride  | 
  
   PCl3  | 
 
| 
   पोटेशियम एसीटेट  | 
  
   Potassium
  acetate  | 
  
   CH3CO2K  | 
 
| 
   पोटेशियम बाइकार्बोनेट  | 
  
   Potassium
  bicarbonate  | 
  
   KHCO3  | 
 
| 
   पोटेशियम कार्बोनेट  | 
  
   Potassium
  carbonate  | 
  
   K2CO3  | 
 
| 
   पोटेशियम क्लोरेट  | 
  
   Potassium
  chlorate  | 
  
   KClO3  | 
 
| 
   पोटेशियम हाइड्रोजन फॉस्फेट  | 
  
   Potassium
  hydrogen phosphate  | 
  
   K2HPO4  | 
 
| 
   पोटेशियम क्लोराइड  | 
  
   Potassium
  chloride  | 
  
   KCl  | 
 
| 
   पोटेशियम क्रोमेट  | 
  
   Potassium
  chromate  | 
  
   CrK2O4  | 
 
| 
   पोटेशियम साइनाइड  | 
  
   Potassium
  cyanide  | 
  
   KCN  | 
 
| 
   पोटेशियम डाइक्रोमेट  | 
  
   Potassium
  dichromate  | 
  
   K2Cr2O7  | 
 
| 
   पोटेशियम फ्लोराइड  | 
  
   Potassium
  fluoride  | 
  
   KF  | 
 
| 
   पोटेशियम हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Potassium
  hydroxide  | 
  
   KOH  | 
 
| 
   पोटेशियम हाइपोक्लोराइट  | 
  
   Potassium
  hypochlorite  | 
  
   KClO3  | 
 
| 
   पोटेशियम आयोडाइड  | 
  
   Potassium
  iodide  | 
  
   KI  | 
 
| 
   पोटेशियम डाइहाइड्रोजेन फॉस्फेट  | 
  
   Potassium
  Dihydrogen Phosphate  | 
  
   KH2PO4  | 
 
| 
   पोटेशियम नाइट्रेट  | 
  
   Potassium
  nitrate  | 
  
   KNO3  | 
 
| 
   पोटेशियम नाइट्राइट  | 
  
   Potassium
  nitrite  | 
  
   KNO2  | 
 
| 
   पोटेशियम ऑक्साइड  | 
  
   Potassium
  oxide  | 
  
   K2O  | 
 
| 
   पोटेशियम आयोडेट  | 
  
   Potassium
  iodate  | 
  
   KIO3  | 
 
| 
   पोटेशियम फॉस्फेट  | 
  
   Potassium
  phosphate  | 
  
   KH2PO4  | 
 
| 
   पोटेशियम सल्फाइट  | 
  
   Potassium
  sulfite  | 
  
   K2SO3  | 
 
| 
   सेलीसाइबर एसिड  | 
  
   Salicyber
  acid  | 
  
   C7H6O3  | 
 
| 
   सिलिकॉन डाइऑक्साइड  | 
  
   Silicon
  dioxide  | 
  
   SiO2  | 
 
| 
   सिल्वर एसीटेट  | 
  
   Silver
  acetate  | 
  
   AgC2H3O2  | 
 
| 
   सिल्वर कार्बोनेट  | 
  
   Silver
  carbonate  | 
  
   Ag2CO3  | 
 
| 
   सिल्वर क्लोराइड  | 
  
   Silver
  chloride  | 
  
   AgCl  | 
 
| 
   सिल्वर नाइट्रेट  | 
  
   Silver
  nitrate  | 
  
    AgNO3  | 
 
| 
   सिल्वर ऑक्साइड  | 
  
   Silver
  oxide  | 
  
   Ag2O  | 
 
| 
   सिल्वर फॉस्फेट  | 
  
   Silver
  phosphate  | 
  
   Ag3PO4  | 
 
| 
   सोडियम एसीटेट  | 
  
   Sodium
  acetate  | 
  
   C2H3NaO2  | 
 
| 
   सोडियम बाइकार्बोनेट  | 
  
   Sodium
  bicarbonate  | 
  
   NaHCO3  | 
 
| 
   सोडियम ब्रोमाइड  | 
  
   Sodium
  bromide  | 
  
   NaBr  | 
 
| 
   सोडियम थायोसल्फेट  | 
  
   Sodium
  thiosulfate  | 
  
   Na2S2O3  | 
 
| 
   सोडियम कार्बोनेट  | 
  
   Sodium
  carbonate  | 
  
   Na2CO3  | 
 
| 
   सोडियम क्लोराइड  | 
  
   Sodium
  chloride  | 
  
   NaCl  | 
 
| 
   सोडियम क्रोमेट  | 
  
   Sodium
  chromate  | 
  
   Na2CrO4  | 
 
| 
   सोडियम साइट्रेट  | 
  
   Sodium
  citrate  | 
  
   Na3C6H5O7  | 
 
| 
   सोडियम साइनाइड  | 
  
   Sodium
  cyanide  | 
  
   NaCN  | 
 
| 
   सोडियम डाइक्रोमेट  | 
  
   Sodium
  dichromate  | 
  
   Na2Cr2O7  | 
 
| 
   सोडियम फ्लोराइड  | 
  
   Sodium
  fluoride  | 
  
   NaF  | 
 
| 
   सोडियम हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Sodium
  hydroxide  | 
  
   NaOH  | 
 
| 
   सोडियम हाइपोक्लोराइट  | 
  
   Sodium
  hypochlorite  | 
  
   NaClO  | 
 
| 
   सोडियम आयोडाइड  | 
  
   Sodium
  iodide  | 
  
   NaI  | 
 
| 
   यूरिक एसिड  | 
  
   Uric
  acid  | 
  
   C5H4N4O3  | 
 
| 
   सोडियम नाइट्रेट  | 
  
   Sodium
  nitrate  | 
  
   NaNO3  | 
 
| 
   सोडियम नाइट्राइड  | 
  
   Sodium
  nitride  | 
  
   Na3N  | 
 
| 
   सोडियम नाइट्राइट  | 
  
   Sodium
  nitrite  | 
  
   NaNO2  | 
 
| 
   सोडियम ऑक्साइड  | 
  
   Sodium
  oxide  | 
  
   Na2O  | 
 
| 
   सोडियम पेरोक्साइड  | 
  
   Sodium
  peroxide  | 
  
   Na2O2  | 
 
| 
   सोडियम फॉस्फेट  | 
  
   Sodium
  phosphate  | 
  
   Na3PO4  | 
 
| 
   सोडियम सल्फेट  | 
  
   Sodium
  sulfate  | 
  
   Na2SO4  | 
 
| 
   सोडियम सल्फाइड  | 
  
   Sodium
  sulfide  | 
  
   Na2S  | 
 
| 
   सोडियम सल्फाइट  | 
  
   Sodium
  sulfite  | 
  
   Na2SO3  | 
 
| 
   स्ट्रोंटियम क्लोराइड  | 
  
   Strontium
  chloride  | 
  
   SrCl2  | 
 
| 
   स्ट्रोंटियम नाइट्रेट सीनियर  | 
  
   Strontium
  Nitrate Sr.  | 
  
   (NO3)2  | 
 
| 
   सुक्रोज  | 
  
   Sucrose  | 
  
   C12H22O11  | 
 
| 
   शुगर  | 
  
   Sugar  | 
  
   C12H22O11  | 
 
| 
   सल्फेट आयन  | 
  
   Sulfate
  ion  | 
  
   SO42−  | 
 
| 
   सल्फर डाइऑक्साइड  | 
  
   Sulphur
  dioxide  | 
  
   SO2  | 
 
| 
   सल्फर ट्राइऑक्साइड  | 
  
   Sulfur
  trioxide  | 
  
   SO3  | 
 
| 
   सल्फ्यूरिक एसिड  | 
  
   Sulphuric
  acid  | 
  
   H2SO4  | 
 
| 
   सल्फ्यूरस एसिड  | 
  
   Sulfurous
  acid  | 
  
   H2SO3  | 
 
| 
   टार्टरिक एसिड  | 
  
   Tartaric
  acid  | 
  
   C4H6O6  | 
 
| 
   टोल्यूने  | 
  
   Toluene  | 
  
   C7H8  | 
 
| 
   यूरिया  | 
  
   Urea  | 
  
   CH4N2O  | 
 
| 
   विंजर (सिरका)  | 
  
   Vinjar
  (vinegar)  | 
  
   C2H4O2  | 
 
| 
   जिंक एसीटेट  | 
  
   Zinc
  acetate  | 
  
   Zn(O2CCH3)2  | 
 
| 
   जिंक कार्बोनेट  | 
  
   Zinc
  carbonate  | 
  
   ZnCO3  | 
 
| 
   जिंक क्लोराइड  | 
  
   Zinc
  chloride  | 
  
   ZnCl2  | 
 
| 
   जिंक हाइड्रॉक्साइड  | 
  
   Zinc
  hydroxide  | 
  
   Zn(OH)2  | 
 
| 
   जिंक आयोडाइड  | 
  
   Zinc
  iodide  | 
  
   ZnI2  | 
 
| 
   जिंक नाइट्रेट  | 
  
   Zinc
  nitrate  | 
  
   Zn(NO3)2  | 
 
| 
   जिंक फास्फेट  | 
  
   Zinc
  phosphate  | 
  
   Zn3(PO4)2  | 
 
| 
   जिंक सल्फेट  | 
  
   Zinc
  sulfate  | 
  
   ZnSO4  | 
 
| 
   जिंक सल्फाइड  | 
  
   Zinc
  sulfide  | 
  
   ZnS  | 
 
| 
    Sr.  | 
   
    Name  | 
   
    Chemical Name (रसायनिक नाम)  | 
   
    Chemical Formula (रसायनिक सूत्र)  | 
  
| 
   1.  | 
  
   जिप्सम  | 
  
   कैल्शियम सल्फेट
  डाईहाइड्रेट  | 
  
   CaSO 4.2H 2O  | 
 
| 
   2.  | 
  
   प्लास्टर ऑफ पेरिस  | 
  
   कैल्शियम सल्फेट
  हेमीहाइड्रेट  | 
  
   CaSO 4.½H 2O  | 
 
| 
   3.  | 
  
   धोने का सोडा  | 
  
   सोडियम कार्बोनेट  | 
  
   Na 2CO 3  | 
 
| 
   4.  | 
  
   खाने का सोडा  | 
  
   सोडियम बाई कार्बोनेट  | 
  
   NaHCO 3  | 
 
| 
   5.  | 
  
   हास्य गैस  | 
  
   नाइट्रस ऑक्साइड  | 
  
   N 2O  | 
 
| 
   6.  | 
  
   साधारण नमक  | 
  
   सोडियम क्लोराइड  | 
  
   NaCl  | 
 
| 
   7.  | 
  
   नमक का अम्ल  | 
  
   हाइड्रोक्लोरिक अम्ल  | 
  
   Hcl  | 
 
| 
   8.  | 
  
   सिरका  | 
  
   एसिटिक अम्ल  | 
  
   CH 3COOH  | 
 
| 
   9.  | 
  
   कास्टिक सोडा  | 
  
   सोडियम हाइड्रोक्साइड  | 
  
   NaOH  | 
 
| 
   10.  | 
  
   ब्लीचिंग पाउडर  | 
  
   कैलशियम हाइपोक्लोराइट  | 
  
   CaOCl 2  | 
 
| 
   11.  | 
  
   लाल दवा  | 
  
   पोटेशियम परमैग्नेट  | 
  
   KM nO 4  | 
 
| 
   12.  | 
  
   सिंदूर  | 
  
   मरक्यूरिक सल्फाइड  | 
  
   HgS  | 
 
| 
   13.  | 
  
   संगमरमर  | 
  
   कैल्शियम कार्बोनेट  | 
  
   CaCO 3  | 
 
| 
   14.  | 
  
   चुना  | 
  
   कैलशियम ऑक्साइड  | 
  
   CaO  | 
 
| 
   15.  | 
  
   बुझा चूना  | 
  
   कैल्शियम हाइड्रोक्साइड  | 
  
   Ca(OH) 2  | 
 
| 
   16.  | 
  
   बालू (Sand)  | 
  
   सिलीकान डाइऑक्साइड  | 
  
   SiO 2  | 
 
| 
   17.  | 
  
   चीनी  | 
  
   सुक्रोज  | 
  
   C 12H 22O 11  | 
 
| 
   18.  | 
  
   शोरा  | 
  
   पोटेशियम नाइट्रेट  | 
  
   KNO 3  | 
 
| 
   19.  | 
  
   नीला थोथा  | 
  
   कॉपर सल्फेट  | 
  
   CuSO 4.5H 2O  | 
 
| 
   20.  | 
  
   फिटकरी  | 
  
   पोटैसियम एलुमिनियम
  सल्फेट  | 
  
   K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O  | 
 
| 
   21.  | 
  
   चाक  | 
  
   कैल्सियम कार्बोनेट  | 
  
   CaCO3  | 
 
| 
   22.  | 
  
   अंगूर का सत  | 
  
   ग्लूकोज  | 
  
   C6H12O6  | 
 
| 
   23.  | 
  
   स्प्रिट  | 
  
   मैथिल एल्कोहल  | 
  
   CH3OH  | 
 
| 
   24.  | 
  
   शुष्क बर्फ  | 
  
   ठोस कार्बन-डाई-आक्साईड  | 
  
   CO2  | 
 
| 
   25.  | 
  
   सुहागा  | 
  
   बोरेक्स  | 
  
   Na2B4O7.10H2O  | 
 
महत्वपूर्ण
रासायनिक सूत्र - Chemical
Formula List
| 
    Sr.  | 
   
    Compound Name (यौगिक का नाम)  | 
   
    Chemical Formula (रसायनिक सूत्र)  | 
  
| 
   1.  | 
  
   जल  | 
  
   H 2O  | 
 
| 
   2.  | 
  
   भारी जल  | 
  
   D 2O  | 
 
| 
   3.  | 
  
   नाइट्रोजन डाइऑक्साइड  | 
  
   NO 2  | 
 
| 
   4.  | 
  
   अमोनिया  | 
  
   NH 3  | 
 
| 
   5.  | 
  
   सल्फ्यूरिक अम्ल (गंधक का अम्ल)  | 
  
   H 2SO 4  | 
 
| 
   6.  | 
  
   ऑक्सीजन  | 
  
   O 2  | 
 
| 
   7.  | 
  
   ओजोन  | 
  
   O 3  | 
 
| 
   8.  | 
  
   अम्लीय वर्षा  | 
  
   SO 2+NO 2  | 
 
| 
   9.  | 
  
   फिटकरी  | 
  
   K 2SO 4.Al 2(SO 4) 3.24H 2O  | 
 
| 
   10.  | 
  
   कार्बन मोनोऑक्साइड  | 
  
   CO  | 
 
| 
   11.  | 
  
   कार्बन डाइऑक्साइड (शुष्क बर्फ)  | 
  
   CO 2  | 
 
| 
   12.  | 
  
   प्रोड्यूसर गैस  | 
  
   CO + N 2  | 
 
| 
   13.  | 
  
   गंधक (Sulphur)  | 
  
   S 8  | 
 
| 
   14.  | 
  
   हाइपो (Hypo)  | 
  
   Na 2S 2O 3  | 
 
| 
   15.  | 
  
   यूरिया  | 
  
   CO(NH 2) 2  | 
 
| 
   16.  | 
  
   बेंजीन  | 
  
   C 6H 6  | 
 
| 
   17.  | 
  
   ट्राई नाइट्रो टॉल्युन (TNT)  | 
  
   C 6H 2CH 3(NO 2) / C 7H 5N 3O 6  | 
 
| 
   18.  | 
  
   मंड (Starch)  | 
  
   C 6H 10O 5  | 
 
| 
   19.  | 
  
   नाइट्रिक अम्ल  | 
  
   HNO 3  | 
 
| 
   20.  | 
  
   सोडियम हाइड्रोक्साइड  | 
  
   NaOH  | 
 
| 
   21.  | 
  
   पोटेशियम हाइड्रोक्साइड  | 
  
   KOH  | 
 
| 
   22.  | 
  
   अमोनियम सल्फेट  | 
  
   (NH 4) 2SO 4  | 
 
| 
   23.  | 
  
   नाइट्रोजन ऑक्साइड  | 
  
   NO 2  | 
 
| 
   24.  | 
  
   पारा  | 
  
   Hg  | 
 
| 
   25.  | 
  
   मिथेन  | 
  
   CH 4  | 
 
| 
   26.  | 
  
   कार्बोनेट सोडियम  | 
  
   Na2CO3  | 
 
| 
   27.  | 
  
   सल्फ्यूरिक एसिड  | 
  
   H2SO4  | 
 
| 
   28.  | 
  
   फॉस्फोरिक एसिड  | 
  
   H3PO4  | 
 
| 
   29.  | 
  
   नाइट्रेट पोटेशियम  | 
  
   KNO 3  | 
 
| 
   30.  | 
  
   क्लोरीन  | 
  
   Cl 2  | 
 
1. आक्सीजन—O₂
2. नाइट्रोजन—N₂
3. हाइड्रोजन—H₂
4. कार्बन डाइऑक्साइड—CO₂
5. कार्बन मोनोआक्साइड—CO
6. सल्फर डाइऑक्साइड—SO₂
7. नाइट्रोजन डाइऑक्साइड—NO₂
8. नाइट्रोजन मोनोऑक्साइड (नाइट्रिक
ऑक्साइड) — NO
9. डाईनाइट्रोजन ऑक्साइड (नाइट्रस
ऑक्साइड) — N₂O
10. क्लोरीन — Cl₂
11. हाइड्रोजन क्लोराइड—HCl
12. अमोनिया — NH₃
अम्ल
13. हाइड्रोक्लोरिक एसिड — HCl
14. सल्फ्यूरिक एसिड — H₂SO₄
15. नाइट्रिक एसिड — HNO₃
16. फॉस्फोरिक एसिड — H₃PO₄
17. कार्बोनिक एसिड — H₂CO₃
क्षार
18. सोडियम हाइड्राक्साइड—NaOH
19. पोटेशियम हाइड्राक्साइड—KOH
20. कैल्शियम हाइड्राक्साइड—Ca(OH)₂
लवण
21. सोडियम क्लोराइड—NaCl
22. कार्बोनेट सोडियम—Na₂CO₃
23. कैल्शियम कार्बोनेट — CaCO₃
24. कैल्शियम सल्फेट — CaSO₄
25. अमोनियम सल्फेट — (NH₄)₂SO₄
26. नाइट्रेट पोटेशियम—KNO₃
आम रसायनों के व्यावसायिक एवं रासायनिक नाम
व्यावसायिक नाम — IAPUC नाम — अणु सूत्र
27. चाक — कैल्सियम कार्बोनेट — CaCO₃
28. अंगूर का सत — ग्लूकोज — C6H₁₂O6
एल्कोहल — एथिल 
29. एल्कोहल — C₂H5OH
30. कास्टिक पोटाश — पोटेशियम हाईड्राक्साईड — KOH
31. खाने का सोडा — सोडियम बाईकार्बोनेट — NaHCO₃
32. चूना — कैल्सियम आक्साईड — CaO
33. जिप्सम — कैल्सियम सल्फेट — CaSO₄.2H₂O
34. टी.एन.टी. — ट्राई नाईट्रो टालीन —
C6H₂CH₃(NO₂)₃
35. धोने का सोडा — सोडियम कार्बोनेट — Na₂CO₃
36. नीला थोथा — कॉपर सल्फेट — CuSO₄
37. नौसादर — अमोनियम क्लोराईड — NH₄Cl
38. फिटकरी — पोटैसियम एलुमिनियम सल्फेट —
K₂SO₄Al₂(SO₄)₃.24H₂O
39. बुझा चूना — कैल्सियम हाईड्राक्साईड — Ca(OH)₂
40. मंड — स्टार्च — C6H10O5
41. लाफिंग गैस — नाइट्रस आक्साईड — N₂O
42. लाल दवा — पोटैसियम परमैगनेट — KMnO₄
43. लाल सिंदूर — लैड परआक्साईड — Pb₃O₄
44. शुष्क बर्फ — ठोस कार्बन-डाई-आक्साईड — CO₂
45. शोरा — पोटैसियम नाइट्रेट — KNO₃
46. सिरका — एसिटिक एसिड का तनु घोल — CH₃COOH
47. सुहागा — बोरेक्स —
Na₂B₄O7.10H₂O
48. स्प्रिट — मैथिल एल्कोहल — CH₃OH
49. स्लेट — सिलिका एलुमिनियम आक्साईड —
Al₂O₃2SiO₂.2H₂O
50.हरा कसीस — फैरिक सल्फेट — Fe₂(SO₄)₃

No comments:
Post a Comment